<County: Cambridgeshire>
<Code: L4711>
<MS reference: London, BL Sloane 3153>
<Text: Medical recipes>
<Tranche 1>
<fol. 29r><line 17>¶ For þe cou3he
a principal medicine on warantise . tak
ysope & rose-marine cerlang~ plaunteine
& þe rote of radisch & chenlong~ ; of ich a quartroun
& seþen hem in whi3t wyne fro a potel
to a quarte . & þan poure out þe licour . & do þin
herbes in-to a morter & grind hem smal & þan
poure þi licour in-to þe morter & medle hem
weel to-gidre & strein hem a3en in-to þe pot
& tak half a pint of lijf hony & boil it
& scome it . & do þer a quartroun of mai botir
<fol. 29v>þt is clarefied . & þan lete seþe þe space of þe
seiyng of þis psalme <lat>miserere mei deus</lat> . & þan
strein it & put þe licour in-to a glas . & vse þerof
first & last . vj . sponful at ones wt . vj . sponful
of stale ale warme til he be hool . for
it is proued ¶ For þe drie cou3he . tak half
a pound of licorise & scrape a-wey þe bark
& brese it in a morter & do it in a new erþen pot
& do þer-to a galoun of good wort þt is not turned
& an vnce of sugre roset wel poudrid
& a quartroun of an vnce of þe pouder of ginger
& a quartroun of clarified hony & seþe hem in-to
þe halfdel . & þan strein it & put it in-to a clene
vessel & vse þer-of at euen hoot at morwe
cold . ¶ For a man þt blediþ at þe nose . tak
& bind his templis wt a liste & bind þe heed
þt þe veines haue not her cours . & drink þe
iuse of smalache & ley vnder þi tunge a peruenke
leef & it schal staunche ¶ For to staunche
blood if a maister veine be cut . tak a
pece of salt beef þe lene & not þe fat as
mich as þu hopist wil stop þe wounde . & ley
it in þe emris in þe fire & lete it roste til it be
þoru hoot & al hoot þrist it in-to þe wounde
& bind it fast & it schal staunch . & if a man be
in gret perel for bleding . loke where þe wounde
is . if it be on þe foot bind it a-boue þe an
<fol. 30r>cle a-bou3t þe legg . & if it be on þe legg ;
binde it a-boue þe kne a-bou3te þe þi3e .
& if it be on þe hond bind it a-bou3te þe
wriste & so forþ wt a good list twies or
þries . ¶ or tak coprose & sandeuer of ich
J-lich bi whei3t & make hem in pouder & ley
hem on þe wounde . & stamp smal þe croppis
of reed nettlis & medle hem wt a litil hony
& ley to þe wounde & bind it up & it
schal staunche . ¶ or tak þe wolle in a walk
mylle þt goþ fro þe cloþ wt walking .
such as flieþ a-bou3t like doune . & make
pouder þer-of in a brasen morter & medle it
wiþ þe whi3t of an ey & put þer-to whete
flour bultid & ley it to þe wound & it
schal staunche sekirli . ¶ For bleding at þe
nose . tak brooklemk & smal-ache & herbe
roberte . & 3if him to drink þe iuse . & temper
þe dros wiþ þe whi3te of an ey & put
it in-to his nostrellis ¶ or drink þe iuse of
weibrede & it wole staunche . ¶ For a veyne
þt is coruen wt blood-leting . tak rue & seþe
it in water & stamp it & ley it þer-to . & tak
lambes wolle waschen & ley a-boue &
he schal be saue . ¶ For þe ston . tak gromel
& mader burnet percil saxifrage
carewey smalache collerage mugwort
<fol. 30v>detaine lemke fenel seed or þe rote . of ich herbe
Jlich & wasch hem & stamp hem & temper hem wt stale
ale & seþe hem vnto þe halfdel & þan strein hem
& tak pouder of an hare & a letuarie þt is cald
bunduta . of eiþer a quartroun & do to þt licour & seþe
it ri3t wele & do it in-to clene vessel & keuere it &
drink it at euen hoot & at morwe cold . ¶ For þe
swelling of mannes pintil . tak lekes heedes wt
þe fasing & wasch hem & stamp hem & frie hem in barwe
grece & make a plaister al abou3t þe pintil .
¶ or tak þe iuse of weibrede & of ribbillis<?> & of
primerose of ich Jlich & do þer-to þe floure of rie
& frie hem to-gedre & make a plaister al abou3t
& it wole cese þe aking & do awey þe swelling .
¶ or tak smalache & herbe robert . herbe water
sengrene reed docke leefes & henbane leefes
& stamp hem & frie hem in barwe grece & in schepis
talwe & in a plaister ley it to . ¶ For scalding
of þe pintil . tak herbe roberte herbe water
vngle auence egrimonie smalache peti morel
sengrene pimpernol henbane / reed nettil . weybrede
hemp orpin ribbe-wort violet and
brere croppis & madur of ich an handful
wasch hem & stamp hem & do þer-to a quarte of mai
boter þt is clarified & medel hem weel to-gedre
& put hem into an newe erþen pot & knede
hem weel to-gedre wt þin hondes þt þei be not
holwe & keuere it weel & so lete it stonde . ix .
<fol. 31r>ny3tes . & þan frie hem in a panne ri3t weel & strein
hem & make þer-of an oynement . & þt wele hele
ony pintil þt is scaldid or ony oþer maledie
of þe pintil . or wounde on warantise . ¶ For
swelling of ballockis . tak bene mele & vineegre
& temper hem to-gedre & in a plaister ley it to .
but lete it come ny3 no fire for it must be
cold . & if þu haue grene benes stamp hem & temper
hem wt hony & in a plaister ley it to al cold ¶ or
tak rue & wormode & stamp hem & temper hem
wiþ hony & al cold ley it to ¶ or tak wormode
& stamp it & bene mele & poudre of
comyn of ich J-lich & temper hem wt white wyne
& frie hem to-gedre & ley it to warme . &
þis is good of alle maner of wickid humouris
of baclockis . & wan þu takist a-wey þi plaister
wasch þi ballockis wt vinegre at ilke a time
for þis is proued ¶ For to cese þe aking of swelling
of heedes & of sore woundes so þt þe bones
be not broken . tak malwes wormod mugwort
betonie egrimonie hilwort puliol de
mounteine of ich ˆ <mrg>an</mrg> handful & wasch hem &
stamp hem . & tak þre vnce of whete floure
& þre vnce of hony & þre vnce of barwe grece
& stamp hem alle in fere & do þer-to reed wyne &
frie hem weel to-gedre . & tak a faire reed cole
leef & ley on þe wounde wol warme . & it
<fol. 31v>schal cese þe aking & do awey swelling / ¶ For to
knowe wan a man is smeten on þe heed wt
a staf if þe brain-panne be broken or hool wan
þe flesch is hool a-boue . tak & schaue þe heed
þer þe sore is . & tak a clene lynnen clou3t & dou3ble
it . & sprede þe whi3te off an ey on þe
clou3te & ley it on þe sore at euen wan he goþ
to his reste & lete it lie bounden to til on þe morwe
. & þan take it awey . & if þe panne be broken
it wole be moist þer anempst & ouer al ellis drie .
& þan must þu kerue þe flesch anempst þe breking
& lete out þe bresed blood . & do þer-ine / an
oynement þt is kinde þer-for . & so schalt þu
saue him & hele him & ellis he were but deed .
¶ For þe cankir in mannes bodi . tak þe rote
of dragaunce & schere it in smale pecis &
lete it drie & þan make pouder þer-of . & tak
. ix . peny ˆ <mrg>whei3t</mrg> of þt pouder & do it in hoot water al
a ny3t & on þe morwe poure out þe water
& do þer-to whi3t wyne & seþe it ri3t weel
& lete þe seke drink þer-of warme . & wiþ-in
þre daies he schal be hool on warantise .
¶ or tak a quarte of getes milk & an vnce of
danse seed weel poudred & medle hem to-gedre
& seþe hem to þe þrid part & drink þer-of . iij .
daies first & last ilk a time lew warme &
vij . sponful at ones & he schal be hool
on warantise ¶ For þe goute festred .
<fol. 32r>tak archaungele heyhoue auence betoine verueine
of ich Jlich . saue tak most of heyhoue & boile
hem in wyne & drink þer-of first & last til þu be hool .
¶ A plaister for þe same . tak a saucerful of þe iuse
of smalache a-noþer of wormod a-noþer of hony
anoþer of salt a-noþer of vinegre & medle hem
wel to-gedre & do to hem a quantite of þe flour of
rie & boil hem falst to-gedre & stere it wel . & in
plaister ley it to þe sore . & vse þis plaister & þe
drink to-fore & þu schalt be hool on warantise .
¶ For þe boon schawe . tak bawme feþerfoie . þe
two delis of bawme þe þrid part of feþerfoie &
stamp hem & temper hem wt stale ale & drink þer-of
first & last . & make a plaister of feþerfoie & popeleer
leefis & of mai boter . þe two deel popeleer
& þe þridde feþerfoie & stamp it & anoint
þe weel þer-with a3en a charcole fire as hoot
þu mai suffre . & make a plaister of þe floures
of brome stampid . fried in oile & wyne & as hoot
as it mai be suffrid ley it to ¶ For to wete if
þi seke frende schal lyue or die . tak . v . croppes
of verueine in þi ri3t honde & ley hem in þi lift
honde . & seie ouer hem in þe worschip of þe . v .
woundes of crist . v . pater nostris . & sey þus . J coniure
3ou in þe vertue of þe fife woundes þt crist on þe
rode tre for to bie mannes soule out of þe
þraldam . þt 3e telle me þoru þe vertu of god &
of 3oures wheþer þis man schal lyue or die
<fol. 32v>of þis sekenes . & þan blesse hem fife times . &
tak hem in þin ri3t honde a3en & go to þi frend
& tak his ri3t hand in þin & aske him hou3 he
fareþ whil þe herbe is bitwene 3our hondes
vnweting him . & hou3 he hopiþ of him-self . & he
schal þoru þe grace of god bi vertu of þt herbe telle
to þe soþe wheþer he schal lyue or die of þt
sekenes ¶
<Tranche 2>
<fol. 88v><line 8>¶ For to breke a
bile or a feloun wiþ-outen knyf or launcett .
take angwiltwacchis & þe reed docke rote
rosted & þe lilie rote rosted of ich Jlich and
grind hem smal in a morter & frie hem alle togedre
in bores grece / & in a plaister ley it to
a litil warme & it wole breke it wiþ-in
. vj . plaistris at þe most . ¶ For scabbis in
a mannes bodi . take hoorhounne & celidoin
& wormod & sorel de bois & helena campana
of ich Jlich & seþe hem in renyng watir
til þe halfdel be wasted awey & þer-wiþ
wasch þe seke ilk a daie ones til he be
hool . ¶ For to make a woman to haue
her floures a3en wan þei ben distried . take
þe fairest tirdlis of hors dritt & boile
hem in vinegre & make a plaister & ley it
to her naule as hoot as it mai be suffrid .
¶ or take schepis tirdlis & stamp hem & medle
hem to-gedre wt 3eltis grece & frie
<fol. 89r>hem weel to-gedre & make oo plaister & ley to
her wombe . & ley a-noþer to her wombe .
¶ For to do awey wertis . take sorel de+bois
& wasch it clene & lap it in a worte leef
& bind it a-bou3te wiþ a pack þreed & ley
it in þe emeris & hele it weel & roste it a
while & þan take it out & stamp it . but
do a-wey þe wort leef . & wan it is stamped
do þer-to a good quantite of þe pouder of alum
roche & a litel vinegre & medle hem weel
to-gedre & do it in a boxe til þu nede it . & þis
wole also do awey deed flesch . ¶ For to make
a salue for bochis & bilis . tak perosin
& whi3t encens & schepis talwe molten
of ich Jlich molten & pured to-gedre & stere
hem weel to-gedre til þei ben weel molten
& þan strein it in-to a vessel & do þer-to þe iuse
of walwort as mich bi whei3t as of on
of þe toþer & medle it weel þer-wiþ . ¶ For bleried
i3en . take raw creme in may & drop
it in a clene scoured basyn & take a vessel
þt haþ stonden . vj . daies or . vij . wiþ olde
ale . & poure out þe ale & welme it ouer þe
basyn wiþ þe creme al a ny3t til on þe
morwe . & if þu haue no creme tak mai
boter made of ewe milk . & þan take / it out
of þe basyn & do it in boxis til þu nede it .
for þis is a precous oynement for bleried i3en .
<fol. 89v>¶ For to make a salue for sore pappis of women
þt ben broken & rennen . take sorel de+bois
& lappe it in a wort leef & roste it in þe embris
half a mile wey & þan stamp it as smal as
þu maist & do þer-to lijf hony & vinegre & medle
hem weel to-gedre & þan put in boxes . but
first ley to þe sore pappe þe plaister biforseide
of garleke & of mele boiled in wineegre two
times or þre & þan ley to þis salue in boxes .
¶ For scalding & brennyng . take þe rotis of dockes
& do a-wey clene þe rinde . & þan put it in an
newe erþen pot & seþe hem in faire water of a
welle vn-to þe time þei be nesche . & þan
braie hem in a morter & tempre hem wt creeme
of milke & strein hem þoru a caneuas & put it
þan in-to a panne & sett it ouer þe fire & seþe
it a litil . & þan put it in boxes & anointe
þe sores of brennyng & scalding þer-wiþ & it wole
it on warantise . ¶ For reede i3en . take whi3t
gynger & rubbe it on a westoun in a clene basyn
& take also a porcoun of salt & of eufras and
stamp hem weel to-gedre & temper it wiþ wine
& lete it stond al day & al ny3t & þan take þe
clere þt stondeþ a-boue & do it in a viol of glas
or into a clene horne & anoint þin i3en þer-wt
a litil wan þu gost to bedde . & also if it like þe
wan þu gost to slepe ony time in þe day . for þe
oftner þe sunner it schal be hool ¶ or take þe
iuse of houndes-tungis & þe iuse of centorie
<fol. 90r>or of sauicle & do þe iuse in þi i3e & it schal help
þe . ¶ or take celidoine & stamp it wt watir and
drink it . iij . daies & it schal hele þi i3en sekirli .
¶ For him þt haþ mich þriste . take þe rote of loueache
& tempre it wiþ wyne or wt water & drink it
þre ny3tes wan þou gost to bedde but drink it last
& it schal do þi þrist awey fro þe . ¶ For streitnes
of þe herte & of þe breste . take violet ache & centorie
& licorise & seþe hem alle to-gedre in watir
& drink it at euen hoot & at morwe colde . ¶ For alle
euyllis of þe stomak . take ache seed & linseed
& comyn & stamp hem to-gedre & drink it . iij . daies
wiþ-out water ¶ or take þe rote of fenel & þe
rote of percil & þe rote of horshoue & þe rote of
radisch & þe leefis of serlain & lyuerwort & weybrede
centorie moderwort puliol nept & quintfoil .
of ich Jlich þt is of ich an handful . & do þer-to a
litil sauge & a litil wormod & þe floures of violet
& rose floures & an vnce of licorise . & if be
a strong man or woman do þer-to þe lesse licorise .
& if þei be feble do þer-to þe more . þt it may be
þe swetter for to drink . þan take alle þes þinges
& seþe hem in a pott wiþ water vn-to þe þrid parte
be soden awey & þan lete it stonde stille in þe
pott or ellis clense it in-to anoþer vessel for to
haue it þe fairer . & 3eue man or woman to
drink þer-of bi mesure ilke a day at morwe cold
at euen hoot . & to þus many herbes do . iij .
galounnes of faire water . ¶ For to purge a
<fol. 90v>man of euyl humoures . take betonie sauge
& sensibire & þe sede of ache of ich Jlich & do þerto
pepir & hony & stamp hem to-gedre & temper
hem wiþ wyne & 3eue it to þe seke to drink .
¶ For to purge þe breste . take rue & ambrose of
ich Jlich mich & stamp hem weel & temper hem wt
wyne . & drink it . iij . daies fasting . ¶ For
casting & chafyng of þe lyuer . take puliol
& stamp it & vring it & anointe þe þerwiþ
& lete þe blood in þe veyne of þe liuer .
¶ For ony euyl in þe bladder . take ache percil
& fenel of ich Jlich mich & stamp hem & temper
wiþ water & drink it & it schal be þin hele
& make þe weel for to pisse & cast out þe
ston & hete þe stomak . ¶ For to breke þe
ston . take a cock of a 3eer old & hopene him
& þu schalt fynde in his mawe whi3t stones .
take hem & stamp hem in morter wiþ a pestel
of tre & temper hem wiþ wyne & drink hem .
¶ For a man þt mai not hold his pisse . take
gotes clawes & brenne hem & make pouder
of hem . but þu must brenne hem in a new pot
of erþe . & ete of þt pouder in þi potage euery
day a sponful at ones . & sekirli þu schalt
be hool . ¶ For to sle ony euyl worme þt
is cropen or bredde in mannes bodi . take
rue & stamp it & temper it wt a mannes
fasting pisse & 3eue it hym to drynke .
<fol. 91r>¶ or take arnement & temper it wiþ morel &
it schal cast out þe worme wiþ al his venym .
¶ And if þe worme haue made ony hoole . tak
at þe bigynnyng & smere þe hole wiþ hony . &
take pouder of offeras þt men callen woderose
& seþe it & do it þer-to & it schal sle þe worme &
hele þe wounde . ¶ For þe biting of a wode hounde .
tak þe seed of flexe & stamp it wt holi water
& 3eue it þe man to drinke . ¶ or take tuncresse
& puliol & seþe hem in water & 3eue it þe seke to
drink & it schal cast ou3t þe venym . & if þu
mow haue þe same hounde take ˆ <mrg>þe heer</mrg> & ley it to
& it wole hele it ¶ For þe scabbe . take þe rote
of horshoue & seþe it longe in water . & þan
take þe nescheed þer-of & stamp it wt oolde
smere & do it in a lynnen clou3t & hete it hoot
a3en þe fire & smere þe þer-wiþ & it schal gadre
a-wey þe scabbe & hele it . ¶ or take þe rote
or þe docke & stamp it & boil it in may boter
& strein it þoru a clou3t in-to a basyn ful of
water & þan do it in a boxe & smere þe scabbe
bi þe fire & it schal go awey ¶ or ellis take
raw creeme or barwe grece & medle þer-wt
þe pouder of brinston smale Jgrounden . & þerwt
at euen anoint þin handes al a-bou3te wan
þu gost to bedde . & put on þi hondes a peire
of olde glofis & vse þis & it wole hele þe .